Λιμπρέτο ονομάζεται το ποιητικό κείμενο από το οποίο ένας συνθέτης εν μέρει εμπνέεται και στο οποίο βασίζεται για να συνθέσει μια όπερα. Σε στενά πρακτικό επίπεδο, όπερα είναι η μελοποίηση ενός λιμπρέτου. Ο συνθέτης συνδυάζει με ακρίβεια μελωδία και μουσική με κάθε λέξη του κειμένου, ώστε μέσα από τη συνδυαστική χρήση θεατρικών μέσων και μουσικής να γίνει μία ολοκληρωμένη παράσταση. Χωρίς το λιμπρέτο ο συνθέτης και ο σκηνοθέτης δεν θα είχαν τίποτα να παρουσιάσουν στο κοινό. Αυτό που βλέπουμε και ακούμε στη σκηνή είναι η ίδια η ιστορία και η πλοκή της, που ξεδιπλώνονται μέσα από ένα επιτυχημένο κείμενο και τη μουσική που έχει γραφτεί επάνω σε αυτό. Κατά τη διαδικασία συγγραφής και σύνθεσης μιας όπερας, λιμπρετίστας και συνθέτης εργάζονται μαζί, δημιουργούν, αναιρούν, προσθέτουν, αλλάζουν, διαφωνούν και συμφωνούν με στόχο να δημιουργήσουν στο τέλος ένα αξιομνημόνευτο και δημοφιλές έργο όπερας. Λιμπρέτο μπορεί να γράψει όποιος έχει καλή σχέση με τον γραπτό λόγο και διαθέτει θεατρικό ένστικτο. Πολλές φορές, ο ίδιος ο συνθέτης γράφει το λιμπρέτο για τα έργα του, όπως συνήθιζε να κάνει ο Βάγκνερ. Επίσης, πολλά λιμπρέτα έχουν γραφτεί από δύο λιμπρετίστες που συνεργάζονται, όπως στις περιπτώσεις της Κάρμεν [Carmen] του Ζωρζ Μπιζέ ή της Τόσκας [Tosca] του Τζάκομο Πουτσίνι.

Ένας καλός λιμπρετίστας πρέπει να είναι ευέλικτος ως προς το κείμενό του και έτοιμος να κάνει αλλαγές αν η μουσική το απαιτεί ή αν πρέπει τα λόγια να ταιριάξουν με το ρυθμό. Συχνά οι λιμπρετίστες είναι και ποιητές που κατέχουν καλά την τέχνη του λόγου. Πολλές φορές, επίσης, ένα λιμπρέτο είναι έμμετρο. Η συντομία και η σαφήνεια είναι σημαντικές αρετές για ένα έργο όπερας.

Τα πρώτα θέματα της όπερας ήταν εμπνευσμένα από μύθους της ελληνικής μυθολογίας. Η ανάπτυξη του είδους της κωμικής όπερας εισήγαγε στην όπερα θεματολογία από το παρόν, δηλαδή την εποχή του λιμπρετίστα και του συνθέτη. Συχνά, οι συνθέτες εμπνέονταν από γνωστά λογοτεχνικά έργα. Σε αυτή την περίπτωση ζητούσαν από τους λιμπρετίστες να διασκευάσουν το έργο αυτό σε λιμπρέτο. Ο Ριγολέττος [Rigoletto] του Βέρντι βασίστηκε σε θεατρικό έργο του Βικτόρ Ουγκό, η Κάρμεν του Μπιζέ σε νουβέλα του Προσπέρ Μεριμέ, ο Ευγένιος Ονιέγκιν του Τσαϊκόφσκι σε ομώνυμη, έμμετρη νουβέλα του Αλεξάντερ Πούσκιν. Δεν έλειπαν βέβαια και οι επαγγελματίες λιμπρετίστες, όπως ο Μεταστάζιο στην Ιταλία του 17ου αιώνα, που εμπνέονταν δικά τους έργα. Ο Βέρντι χρησιμοποίησε αρκετά από τα έργα του Σαίξπηρ ως βάση για τις όπερες που συνέθεσε. Όταν ο λιμπρετίστας διαλέγει ένα θέμα ή προσαρμόζει μία ήδη γνωστή ιστορία, πρέπει να είναι ικανός να πει την ιστορία αυτή με ελκυστικό τρόπο. Η διαδικασία δημιουργίας μίας όπερας είναι καρπός συνεργασίας. Όταν προσαρμόζεις μία ιστορία για να γίνει όπερα, κράτα τα βασικά στοιχεία της πλοκής και πρόσθεσε νέα κομμάτια όπου νομίζεις ότι χρειάζεται. Σε αυτή τη δημιουργική διαδικασία είναι πολύ σημαντικό να έχεις μέσα σου μια ξεκάθαρη ιδέα του τι θέλεις να πεις, πού θέλεις να δώσεις έμφαση, ποια όψη του θέματός σου θέλεις να αναδείξεις και με ποιο τρόπο. Όταν γράφεις το κείμενο, ας μην σε απασχολούν υπερβολικά τα σκηνικά ζητήματα. Αν ένας χαρακτήρας σου πρέπει να εμφανιστεί πάνω σε ένα μπαλκόνι μπορείς να το σημειώσεις, αλλά δεν είναι η δουλειά σου να ερμηνεύσεις σκηνικά το κείμενο με κάθε λεπτομέρεια. Σήμερα αυτό είναι δουλειά του σκηνοθέτη. Εσύ απλά γράφεις, οπότε πρέπει να σκεφτείς πότε μπαίνουν και βγαίνουν οι ερμηνευτές σου και όχι πού. Αν αποφασίσεις να χρησιμοποιήσεις ή να στηριχτείς σε κείμενο άλλου συγγραφέα, έχε υπόψη σου ότι αυτό μπορεί να έχει πνευματικά δικαιώματα – ειδικά αν είναι σύγχρονο.

Στο ερώτημα «Ποιο θα είναι το έργο που θα ανεβάσω» θα μπορούσες να απαντήσεις: ένα έργο που ήδη υπάρχει, μία ιστορία που μου αρέσει και μπορώ να τη διασκευάσω με βάση τις ανάγκες και τους κανόνες της όπερας ή ένα πρωτότυπο έργο που θα γράψω από την αρχή. Το σημαντικό είναι η ιστορία σου να εξελίσσεται με ενδιαφέροντα τρόπο για τους θεατές, να έχει χαρακτήρες που αναπτύσσονται, που αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και λειτουργούν πέρα από τα όριά τους. Επίσης, να έχει ισορροπία ανάμεσα στα μουσικά μέρη και το ποιητικό κείμενο.

Διαμόρφωσε τους χαρακτήρες σου Για να είναι μία ιστορία ενδιαφέρουσα, οι χαρακτήρες πρέπει να είναι πειστικοί και οι πράξεις τους πρέπει να φαίνονται αναπόφευκτες δεδομένης της ιδιοσυγκρασίας τους. Με άλλα λόγια, πρέπει να γνωρίζεις πολύ καλά τους χαρακτήρες σου, τα κίνητρά τους, τις αδυναμίες τους κ.τ.λ. Μπορεί όλα αυτά να μην τα χρησιμοποιήσεις στην ιστορία σου, όσο όμως τα γνωρίζεις, τόσο πιο ζωντανοί θα είναι οι χαρακτήρες σου. Αν σε βοηθάει, κάνε μία λίστα με τα πρόσωπα του έργου και γράψε όλα τα χαρακτηριστικά τους.

Περιόρισε το εύρος της ιστορίας σου Η υπόθεση ενός έργου μπορεί να απλώνεται σε μεγάλο χρονικό διάστημα και να περιλαμβάνει μία πληθώρα πλοκών εντός της βασικής, τόπων, χαρακτήρων, δράσεων. Τα κύρια γεγονότα σε μία μικρή ιστορία πρέπει να συμβαίνουν σε σχετικά μικρή χρονική περίοδο και κατά πάσα πιθανότητα δεν θα μπορέσεις να αναπτύξεις αποτελεσματικά περισσότερες από μία πλοκές, δύο ή τρεις χαρακτήρες και να προτείνεις έναν σκηνικό χώρο.

Οργάνωσε τη σκέψη σου Αφού έχεις ετοιμάσει τα βασικά στοιχεία της ιστορίας σου, θα ήταν βοηθητικό να κάνεις ένα χρονοδιάγραμμα ώστε να αποφασίσεις τι συμβαίνει, πότε και πού. Η ιστορία σου μπορεί να αποτελείται από μία εισαγωγή, μία βασική πλοκή, με κλιμάκωση και λύση. Μπορείς να κάνεις μικρές περιγραφές στην αρχή για το τι θα συμβαίνει σε καθένα από αυτά τα στάδια. Αυτό θα σε βοηθήσει να μείνεις συγκεντρωμένος όταν γράφεις την ιστορία, να κάνεις αλλαγές και να κρατάς μία σταθερή ροή.

Ξεκίνα να γράφεις! Ανάλογα με το πόσο λεπτομερώς έχεις σχεδιάσει την πλοκή και τους χαρακτήρες σου, η διαδικασία συγγραφής μπορεί απλά να ξεκινήσει διαλέγοντας τις κατάλληλες λέξεις. Ωστόσο, το γράψιμο είναι μια περίπλοκη και επίπονη διαδικασία. Κατά πάσα πιθανότητα δεν θα γνωρίζεις την πλοκή και τους χαρακτήρες τόσο καλά όσο νόμιζες, αλλά δεν πειράζει. Κατά τη διάρκεια της συγγραφής της ιστορίας μπορεί πολλές από τις αρχικές σου σκέψεις να αλλάξουν.

Βρες έναν ενδιαφέροντα τρόπο να ξεκινήσεις Η πρώτη σελίδα μιας ιστορίας, ή μάλλον η εισαγωγή στο έργο σου, θα πρέπει να τραβάει το ενδιαφέρον του θεατή και να τον κάνει να θέλει να δει περισσότερα. Μία γρήγορη αρχή είναι ιδιαίτερα σημαντική στις μικρές ιστορίες, γιατί ούτως ή άλλως δεν υπάρχει πολύς χώρος και χρόνος. Μην αναλώνεσαι σε μεγάλες εισαγωγές για τους χαρακτήρες σου. Μπες κατευθείαν στην πλοκή και αποκάλυψε λεπτομέρειες για τους πρωταγωνιστές λίγο-λίγο καθώς προχωράς.

Άφησε την ιστορία να γραφτεί από μόνη της Καθώς γράφεις την ιστορία σου, μπορεί να θέλεις να στρέψεις την πλοκή της σε διαφορετική κατεύθυνση από την αρχική. Μπορεί να θέλεις να αλλάξεις ή να αφαιρέσεις έναν χαρακτήρα. Αφουγκράσου τα πρόσωπα του έργου και, αν σου λένε κάτι διαφορετικό, μη διστάσεις να τροποποιήσεις τα αρχικά σου σχέδια. Ίσως έτσι γράψεις τελικά μία καλύτερη ιστορία από την αρχική.

Αναθεώρησε και επεξεργάσου το κείμενο Όταν τελειώσεις την ιστορία, πήγαινε πίσω, διόρθωσε λάθη, σιγουρέψου ότι η ιστορία κυλά ομαλά. Βεβαιώσου ότι οι χαρακτήρες και τα προβλήματά τους αρχίζουν και τελειώνουν με τον κατάλληλο τρόπο και ότι δεν υπάρχουν ανακολουθίες και χάσματα. Αν έχεις χρόνο, πάρε κάποιες αποστάσεις από την ιστορία σου. Δες το κείμενο που έγραψες μετά από λίγες ημέρες. Έτσι θα μπορέσεις να δεις πιο καθαρά αυτό που έγραψες. Ενσωμάτωσε τις διορθώσεις, τις αναθεωρήσεις και τις προτάσεις που νιώθεις ότι αξίζουν να γίνουν.

Η μουσική είναι αυστηρά τομέας δημιουργίας του συνθέτη και όχι του λιμπρετίστα. Ο λιμπρετίστας προσαρμόζει το εν εξελίξει κείμενό του στις επιθυμίες του συνθέτη. Αυτή είναι η λειτουργική σύμβαση της σχέσης λιμπρετίστα και συνθέτη. Ένα μεγάλο θέμα στη μελέτη της ιστορίας της όπερας είναι η σχέση μεταξύ κειμένου και μουσικής. Από λογοτεχνικής απόψεως ένα κείμενο μπορεί να είναι ενδιαφέρον, αλλά να μην ταιριάζει στον συνθέτη, επειδή λόγου χάρη είναι πολύ μεγάλο. Ή αντίστροφα: ο συνθέτης μπορεί να έχει μία μουσική ιδέα η οποία χρειάζεται περισσότερο κείμενο από αυτό που έχει φανταστεί ο λιμπρετίστας. Ίσως ένας λιμπρετίστας, αν έπρεπε να επενδύσει με λόγια ένα προαποφασισμένο μουσικό κομμάτι, θα αισθανόταν πολύ περιορισμένος. Αν όμως μπορούσε να γράψει τα λόγια πριν από τη μουσική, θα άφηνε τη φαντασία του περισσότερο ελεύθερη και τότε θα είχαμε ένα πιο ενδιαφέρον κείμενο. Μην ξεχνάς: όλα γίνονται σε ενεστώτα χρόνο, καθώς το λιμπρέτο δεν είναι αφήγηση μιας ιστορίας. Αντίθετα, αντί να αφηγούμαστε τη δράση, τη δείχνουμε· όπως συμβαίνει άλλωστε και σε οποιοδήποτε άλλο θεατρικό έργο πρόζας.

Σε κάθε περίπτωση, εφόσον έχεις την ιστορία σου έτοιμη, μπορείς να αρχίσεις να σκέφτεσαι πώς θα υποστηρίξει λειτουργικά τη μελοποίηση, δηλαδή τη σύνθεση της μουσικής. Συνήθως, κατά τη διάρκεια μίας άριας, δηλαδή ενός τραγουδιού, οι χαρακτήρες εκφράζουν τα συναισθήματά τους, ενώ κατά τη διάρκεια των διαλόγων προχωρά η δράση. Επομένως, το κείμενο μίας άριας μπορεί να είναι εκτενές, ενώ αυτό ενός διαλόγου καλό θα ήταν να αποτελείται από σύντομες φράσεις.
Φρόντισε ώστε το κείμενό σου να εκφράζει συναισθήματα. Σε κάθε σκηνή θα έχεις διαφορετικές ιδέες που εκφράζονται. Θα θέλεις να σιγουρευτείς ότι αυτές οι σκέψεις και τα συναισθήματα των χαρακτήρων σου αντανακλώνται και στο τραγούδι μέσω του οποίου θα εξωτερικευθούν. Βάζοντας τις άριες στις κατάλληλες σκηνές θα μπορέσεις, σε συνεργασία με τον συνθέτη, να προβάλεις τα συναισθήματα των χαρακτήρων σου και να συγκινήσεις το κοινό.
Δείξε τη δράση. Ο δεύτερος τύπος κειμένου που μπορεί να χρησιμοποιηθεί είναι αυτός που σε βοηθάει να εξιστορήσεις τη δράση της ιστορίας. Με τη χρήση κειμένου σε τραγουδιστή απαγγελία –το ρετσιτατίβο όπως ονομάζεται– μπορείς να προχωρήσεις τη δράση γρήγορα. Αυτό θα δώσει ρυθμό.
Σκέψου και σχεδίασε πειστικά τον τρόπο ανάμειξης της χορωδίας στη δράση ώστε να προβλέψεις αντίστοιχο κείμενο στο λιμπρέτο σου. Η ύπαρξη χορωδίας σε μια όπερα δεν είναι υποχρεωτική. Το κομμάτι που η χορωδία τραγουδά μόνη της λέγεται «χορωδιακό». Κάποιες φορές, ωστόσο, μπορεί η χορωδία να συνομιλεί με τους πρωταγωνιστές. Συχνά εμφανίζεται στο τέλος μιας Πράξης, σε σύνολα όπου τραγουδούν όλοι. Η χορωδία μπορεί να χρησιμοποιηθεί ενιαία (άνδρες και γυναίκες μαζί) ή χωριστά (ανδρική ή γυναικεία χορωδία) και να παίξει ρόλους ομαδικών υποκειμένων όπως στρατιώτες, ναύτες, λαός, αυλικοί, αγρότες, σύντροφοι ή/και συντρόφισσες των πρωταγωνιστών, εργάτες ή/και εργάτριες κ.λπ. Υπάρχει επίσης η δυνατότητα χρήσης παιδικής χορωδίας, μεικτής ή χωρισμένης σε αγόρια και κορίτσια, σε αντίστοιχους ρόλους όπως π.χ. μαθητές/μαθήτριες, ξωτικά, παιδιά κ.λπ.

Γράψε το λιμπρέτο (Γυμνάσιο - Λύκειο)